Wydarzenie pod hasłem „Kongres Zdrowia Seniorów – oswoić Alzheimera” odbyło się 25 września 2023 r. w Miejskim Ośrodku Kultury w Zawierciu. Uczestnicy mogli wysłuchać ciekawych prelekcji poprowadzonych przez specjalistów oraz wziąć udział w badaniach profilaktycznych, zabiegach pielęgnacyjnych i poczęstunku.  Uczestników przywitał Pawel Abucki, prezes Centrum Inicjatyw Lokalnych, a Kongres poprowadziła pani Krystyna Męcik, prezes UTW Łazy.

 

Organizowany cyklicznie przez Centrum Inicjatyw Lokalnych „Kongres Zdrowia Seniorów” wzbudza z roku na rok coraz większe zainteresowanie. Nic w tym dziwnego, gdyż jest to jedna z nielicznych okazji, w trakcie której specjaliści z branży medycznej prezentują dla otwartej publiczności merytoryczne prelekcje na tematy dotyczące coraz większej części naszego społeczeństwa. W tym roku poruszony został temat choroby Alzheimera, która kojarzy się większości ludzi ze schorzeniem nieco egzotycznym, dotyczącym niewielkiego odsetka społeczeństwa. Przywołane w trakcie prelekcji dane powinny jednak zwrócić naszą uwagę na coraz większą powszechność schorzeń o charakterze neurodegeneracyjnym.

Pani Halina Bulska-Sobusik, która pełni funkcję psychologa, odniosła się w swoim wystąpieniu, do faktu tzw. „siwienia” społeczeństwa, czyli przyrostu liczby ludności w wieku 65 lat i więcej, co spowodowane jest różnymi czynnikami związanymi ze statystycznym przyrostem długości życia. Między innymi właśnie z uwagi na ten wymiar statystyczny, częstotliwość wystąpienia u osób powyżej 65 roku życia tzw. chorób wieku podeszłego, w tym schorzeń otępiennych wzrasta. Przywołane w trakcie wystąpienia statystyki wskazują, że w grupie wiekowej 65-69 lat na chorobę Alzheimera cierpi około 3% społeczeństwa, zaś z upływem każdych kolejnych 5 lat ryzyko zachorowania na to schorzenie wzrasta dwukrotnie. Oznacza to, że w grupie wiekowej 85+ ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera wynosi niemal połowę. Prelegentka wspomniała w trakcie swojego wykładu o narzędziach służących diagnostyce chorób otępiennych u osób w wieku dojrzałym, takich jak Mini-Cog, które zdaniem autorów charakteryzuje się wysoką czułością diagnozowania (76-99%). Mini-Cog to mało czasochłonna metoda diagnozowania stanów otępiennych polegająca na: zapamiętaniu trzech słów, narysowaniu tarczy zegara, a na końcu – odtworzeniu uprzednio zapamiętanych wyrazów. Inne wymienione w trakcie prelekcji ćwiczenia to: MMSE, test rysowania zegara, testy neuropsychologiczne. W trakcie wykładu poruszone zostały również takie kwestie jak: zmierzenie się przez rodzinę z lękiem przed chorobą, wiedza i przekonania dotyczące choroby, sytuacja rodzinna i konieczność zmian, uleganie dezorganizacji życia domowego, szanse i zagrożenia u pokolenia korzystającego ze zdobyczy cywilizacyjnych.

Pani Halina Bulska-Sobusik wymieniła symptomy choroby charakterystyczne dla jej poszczególnych etapów. Zwróciła także uwagę na występowanie błędów w systemie opieki zdrowotnej: w Polsce tylko 5% chorych na chorobę Alzheimera przebywa w specjalistycznych placówkach, podczas gdy w pozostałych przypadkach rodziny są zdane same na siebie, ponosząc koszty społeczne, psychologiczne i finansowe związane z opieką. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być przeciążenie fizyczne i psychiczne osób sprawujących opiekę. Wystarczy wspomnieć, tutaj symptomy charakterystyczne dla najbardziej zaawansowanego stadium choroby, w którym chory wymaga opieki 24h na dobę. Konsekwencją wynikającą ze sprawowania przez rodzinę funkcji opiekuńczo-pielęgnacyjnej może być wzmocnienie więzi, lub wręcz przeciwnie – osłabienie ich, a nawet ich rozpad, co wynika z poświęcenia swoich planów życiowych na rzecz opieki nad osobą chorą, co zresztą może wiązać się ze zmianą sytuacji finansowej, będącą efektem rezygnacji z pracy zawodowej.

Na kwestie te zwrócono uwagę już w 1980 r. tworząc konstrukt tzw. obciążenia opiekuna (ang. caregiver burden). Zauważono bowiem, że duży odsetek opiekunów sprawujących opiekę nad chorym staje w obliczu trudnych do zaakceptowania zmian u bliskiej osoby, których najczęściej nie rozumie. Pojawiają się bowiem problemy z komunikacją, zmiany zachowania oraz stres związany z „pilnowaniem” chorego, co prowadzi do nasilenia się zmęczenia fizycznego, psychicznego, lęku oraz zniechęcenia. W sytuacji, gdy cały ciężar opieki nad chorym spoczywa na opiekunie, rodzinę tworzą wówczas chory niezdolny do samodzielnej egzystencji oraz wyczerpany i schorowany opiekun.

Inna z prelekcji wygłoszonych w trakcie tegorocznej edycji Kongresu dotyczyła kwestii rehabilitacji w chorobie Alzheimera. Pani Ilona Janus (fizjoterapeutka) zwróciła uwagę m.in. na wykonywanie regularnej aktywności fizycznej, jako jeden ze środków w walce z otępieniem. Aktywność fizyczna wspomaga bowiem funkcje poznawcze poprzez zmniejszenie napięcia, przyczynianie się do lepszego przepływu krwi w mózgu, redukcję stresu i niepokoju oraz zachowań agresywnych. Regularna aktywność fizyczna pomaga przeciwdziałać powikłaniom choroby, zwiększa wydolność organizmu, jak również koordynację i równowagę, wzmacnia siłę mięśni, zwiększa zakres ruchomości stawów, poprawia krążenie, zwiększa kontrolę zwieraczy, przeciwdziała zaburzeniom równowagi, zmniejsza niepokój i pobudzenie, poprawia jakość snu.

Ćwiczenia to dla chorego okazja do przyjemnie spędzonego czasu. Jeśli chory nie ma ochoty ćwiczyć nie należy go do tego zmuszać. Warto stworzyć atrakcyjne i komfortowe warunki do ćwiczeń, aby zachęcić go do wykonywania aktywności fizycznej. Należy zatem zapewnić dobre oświetlenie, a w razie potrzeby – aparat słuchowy, okulary, wygodne miejsce do siedzenia dla seniora. Można korzystać z dodatkowych przyrządów takich jak piłki, taśmy, woreczki, gumy. Wykonywaniu ćwiczeń może towarzyszyć melodia, którą senior lubił słuchać w przeszłości. Dobrą praktyką jest ćwiczenie z instruktorem lub w grupie, aby ułatwić choremu imitowanie czynności wykonywanych przez innych. Jeśli chory przystanie na wykonywanie ćwiczeń w danym dniu, powinny one trwać 30-45 min. Ważne jest, aby pamiętać, że celem nie jest tutaj idealne odwzorowanie ćwiczeń, ale wspólne spędzenie czasu w miły sposób. Chory powinien wybierać te ćwiczenia, które lubi, bez narzucania mu swojej woli. Ćwiczenia powinny odbywać się w tempie wolnym. W trakcie wykładu prelegentka przedstawiła przykłady ćwiczeń dobrane odpowiednio do 3 faz choroby: zapominania, dezorientacji i otępienia.

Innym wymiarem ważnym w rehabilitacji choroby Alzheimera jest ćwiczenie umysłu. Do ćwiczeń usprawniających pracę mózgu, a tym samym spowalniających postępowanie choroby, należą: pobudzanie zmysłów (zapachu, smaku, dotyku), ćwiczenia wymagające kojarzenia i łączenia w pary przedmiotów, stymulujące funkcje językowe, poznawcze – oglądanie rodzinnych fotografii, gry memory, układanie puzzli, gry planszowe, szachy, warcaby, gry karciane, zagadki logiczne, zajęcia plastyczne, kolorowanki dla dorosłych.

Kolejnym wymiarem rehabilitacji jest aktywność społeczna. Zgodnie z tym podejściem należy zachęcać pacjenta do kontaktów towarzyskich. W trakcie takich spotkań można wspominać wspólne chwile, co stanowi dobrą okazję do aktywności umysłowej. Inną formą aktywności społecznej jest terapia zajęciowa, w ramach której chory może przebywać pośród innych osób oraz zdobywać nowe umiejętności. Do terapii zajęciowej zalicza się arteterapię (terapia poprzez sztukę), ergoterapię (praca związana z wykonywaniem codziennych czynności), estetoterapia (kontakt pacjenta z otoczeniem, uaktywnianie bodźców wzrokowych i estetycznych związanych z kontaktem z naturą).

Dodatkowo chory może wykonywać ćwiczenia zwiększające funkcje poznawcze: regularne oglądanie fotografii rodzinnych z przeszłości (pamięć epizodyczna funkcjonuje u seniorów lepiej niż krótkotrwała), ćwiczenia z kalendarzem (przypominanie choremu aktualnej daty). Wykonywanie ćwiczeń może oddalić ryzyko niedołęstwa.

Kolejna prelekcja wygłoszona w trakcie tegorocznej edycji Kongresu Zdrowia Seniorów dotyczyła wymiaru diety w walce z chorobą Alzheimera i innymi chorobami neurodegeneracyjnymi. Wpisuje się ona w nurt tzw. medycyny zintegrowanej, czy też holistycznej, zgodnie z którą na stan zdrowia człowieka wpływa także zdrowa dieta. Pani Gabriela Grzechuła (dietetyczka), prowadząca tę część Kongresu zwróciła uwagę na istotę prawidłowo funkcjonującego układu odpornościowego człowieka. Ważne jest tutaj właściwe odżywianie się, związane z odpowiednimi proporcjami i zestawieniami w diecie właściwych grup spożywczych, indywidualne dobranie odpowiedniej grupy produktów, właściwą porę posiłków, spożywanie żywności nieprzetworzonej, czy odpowiednią atmosferę spożywania posiłków.

Prelegentka zwróciła uwagę na istotną rolę tłuszczów w diecie, których funkcją jest m.in. korzystny wpływ na pracę mózgu, jak również poprawa pamięci i koncentracji. Źródłem zdrowych tłuszczów, które dostarczają nam energii i zapewniają prawidłowy rozwój są: nasiona, orzechy, awokado, tłuste ryby, jaja, chude mięso (dobrej jakości), zielone warzywa, oleje roślinne nierafinowane (takie jak olej lniany, a także olej z pestek dyni i olej sezamowy).

Podczas wykładu prowadząca zwróciła uwagę na to, że ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu są również witaminy A, D, E i K (rozpuszczalne w tłuszczach), witaminy grupy B i witamina C (rozpuszczalne w wodzie) oraz składniki mineralne (mikroelementy – żelazo, cynk, jod oraz makroelementy – wapń, fosfor, magnez, potas). Ostatnia część tej prelekcji została poświęcona korzystnemu działaniu ziół, naparów, wyciągów z roślin, takich jak pokrzywa, aloes, miłorząb japoński, żeńszeń, kasztany jadalne, głóg, szałwia.

Wśród przeciwwskazań w diecie wymieniono takie elementy jak: biały cukier, sól kuchenna, tłuszcze rafinowane, kawa, czarna herbata, alkohol, papierosy, gotowe produkty spożywcze, słodycze, konserwy, mrożonki.

Na tegorocznym kongresie wystąpiła także Ewa Bulwa (lekarz geriatra), która przybliżyła gościom tego wydarzenia charakterystykę różnych chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona, otępienie czołowo-skroniowe, choroba Huntingtona, stwardnienie zanikowe boczne i choroba Alzheimera (której objawy i charakterystykę przytoczyliśmy w poprzednim artykule CIL).

Choroba Parkinsona stanowi o zwyrodnieniu struktur mózgu i przejawia się w następujących symptomach o charakterze ruchowym: spowolnienie ruchowe, sztywność mięśni, drżenie spoczynkowe, zaburzenia chodu i postawy, mikrografia (pisanie małymi literami), ból barku, brak balansowania kończyny górnej podczas chodzenia. Objawy pozaruchowe widoczne są w późnym okresie choroby i związane są z występowaniem: depresji, apatii, lęku, otępienia, omamów i urojeń, spadków ciśnienia krwi, zaparć, częstym oddawaniu moczu, potliwości, zaburzeniach snu, bólach karku, kręgosłupa, podwójnym widzeniu.

Otępienie czołowo-skroniowe stanowi aż 8-10% wszystkich przypadków otępienia. Występuje najczęściej u osób po 65 roku życia. U osób z tym schorzeniem pamięć jest początkowo dość dobrze zachowana, występują jednak zaburzenia mowy i zachowania, zmiany osobowości, brak kontroli swoich emocji, problemy z zachowaniem higieny osobistej, zmienny nastrój, zachowania nieadekwatne do sytuacji, pobudzenie, brak krytycyzmu, skłonność do nałogów, tendencje samobójcze.

Częstotliwość choroby Huntingtona to 6 na 100tys. Przejawia się w ruchach pląsawicznych u chorego (niekontrolowanych, mimowolnych ruchach ciała), otępieniu, zaburzeniu osobowości, zaburzeń nastroju, nieadekwatnym zachowaniu, zaburzeniach mowy, nadmiernym niepokoju ruchowym

Stwardnienie zanikowe boczne charakteryzuje się osłabieniem mięśni, osłabieniem ręki (trudnościami z wykonywaniem precyzyjnych ruchów, wypadaniem przedmiotów z ręki), osłabieniem kończyn dolnych (potykaniem się, podwijaniem się stopy przy chodzeniu, upadkami), zaburzeniami mowy (mowa jest niewyraźna i powolna), trudnościami z przeżuciem i połknięciem pokarmów, nadmiernym ślinieniem, brakiem kontroli nad emocjami, kurczami mięśni, z czasem zanikami mięśni, niedowładami, porażeniami, niewydolnością oddechową.

Konstatacją do przedłożonych na tegorocznym Kongresie Zdrowia Seniorów informacji może być stwierdzenie mówiące o tym, że chociaż geneza chorób neurodegeneracyjnych jest nie do końca wyjaśniona (czasami uwarunkowana genetycznie lub biologicznie, a czasem wywołana określonymi reakcjami w mózgu), to jednak możemy przeciwdziałać rozwojowi tych schorzeń w stosunkowo prosty i przystępny sposób – dbając o rutynę dobrych nawyków związanych z aktywnością fizyczną oraz jakością żywienia, a także pielęgnując kontakty międzyludzkie i dbając o higienę umysłową związaną z rozwojem. Możemy więc przyczyniać się do przeciwdziałania pojawienia się bądź rozwojowi choroby na poziomie indywidualnym, w skali mikro.

Jeśli chodzi o wnioski dotyczące systemowych rozwiązań (w skali makro) w zakresie pomocy osobom chorym i im rodzinom, to również klarują się one w miarę zapoznawania się z danymi dotyczącymi tego tematu. Wnioski te dotyczą potrzeby wdrożenia udoskonaleń w systemie opieki zdrowotnej. Zmiana struktury zatrudnienia związana z automatyzacją (przejście dużej części społeczeństwa od prac polowych i produkcyjnych do pracy w sektorze usług), lepsze warunki życia (związane m.in. z innowacjami technologicznymi i medycznymi) wpływają na poprawę niektórych wymiarów życia, co skutkuje stopniowym, statystycznym wydłużaniem się życia ludzi. Jednakże, miarą odpowiedzialności naszego społeczeństwa jest konsekwencja – jeśli stawiamy na rozwój wpływający na wydłużanie się życia człowieka i zwiększanie się jego komfortu, to należy również zadbać o zapewnienie dobrej jakości jego egzystencji w czasie tzw. jesieni życia. Rynek znajduje tutaj liczne rozwiązania, co definiuje ukute z tej okazji pojęcie „silver economy”. Biorąc pod uwagę starzenie się społeczeństwa należałoby jednak pomyśleć o systemowych rozwiązaniach o charakterze instytucjonalnym ukierunkowanych na rozwiązywanie problemów tej części naszej wspólnoty.

 

                                                                               Piotr Jarosz