Jakie tajemnice kryje Jura Krakowsko-Częstochowska? Co warto zwiedzić, lepiej poznać, docenić? Centrum Inicjatyw Lokalnych realizując zadanie pn. „Festyn jurajski” współfinansowane ze środków Samorządu Województwa Śląskiego stara się pokazać mieszkańcom Zawiercia i okolic jak wiele wspaniałych i wciąż nieodgadnionych miejsc ma nam do zaoferowania nasz region. Dziś przedstawiamy kilka ciekawostek na temat tajemniczych jurajskich jaskiń.

Smocza Jama (230 m długości i 15 m głębokości)

Smocza Jama to jaskinia krasowa, składająca się z trzech niewielkich komór. Pierwsza z nich była kiedyś zalana wodą, którą czerpali mieszkańcy wzgórza, a dziś można się do niej dostać schodząc szybem dawnej studni austriackie. Druga i trzecia komora były z kolei wykorzystywane jako sale karczmy mieszczącej się nad Wisłą. W niektórych miejscach ściany i sklepienia jaskini wzmocnione są ceglanymi murami i filarami, a jeden z nich zasłania komin prowadzący do innego otworu jaskini. Jaskinia rozpoczyna się na terenie Zamku Królewskiego na Wawel, nieopodal baszty Złodziejskiej, a wyjście z niej znajduje się poza obrębem murów zamku, w pobliżu koryta rzeki Wisły. Po wyjściu z jaskini można zobaczyć tablicę pamiątkową dedykowaną legendarnemu założycielowi miasta Krakowa – Krakowi. Warto wspomnieć, że jaskinia ta owiana jest słynną legendą o Smoku Wawelskim, o której pierwszą wzmiankę można znaleźć na kartkach Kroniki Wincentego Kadłubka, pochodzącej z przełomu XII i XII wieku. Duży wpływ na powstanie tej legendy miało odnajdywanie na terenie jaskini kości ludzkich i zwierzęcych. Pamiątką nawiązującą do legendy o Smoku Wawelskim jest natomiast umieszczony przy wejściu do jaskini, pomnik Smoka, który wykonany był w 1972 roku przez Bronisława Chromego. Powstanie wapieni budujących Wzgórze Wawelskie, należy datować na okres jurajski około 150 milionów lat temu, a człowiek związał się z tym Wzgórzem i Jaskinią około 100 tysięcy lat przed Chrystusem.

Jaskinia Łokietka (320 m długości i 7 m deniwelacji)

Jaskinia Łokietka znajduje się w obrębie Ojcowskiego Parku Krajobrazowego, w północno-zachodnim zboczu Chełmowej Góry. Pierwsze wzmianki o jaskini pochodzą  z końca XVII wieku, gdy nosiła ona nazwę Jaskini Królewskiej. Wyżłobiona jest ona przez wodę w wapieniach górnej jury i znajdują się w niej tzw. kotły mirowe, powstałe gdy cały przekrój jaskini był wypełniony wodą, polewy i inne utwory naciekowe. Podczas przeprowadzanych wykopalisk w jaskini znaleziono liczne kości i żeby niedźwiedzia jaskiniowego, jak również odkryto ślady tzw. ostrzy jerzmanowickich uwidaczniających, że była ona siedzibą człowieka w ubiegłych epokach. Do wnętrza jaskini prowadzi szczelina o długości 20 m, a składa się z kilku korytarzy i dwóch dużych sal: Rycerskiej i Sypialni oraz dwóch mniejszych. Jedna z tych mniejszych znajduję się na początku Korytarza Głównego i można się do niej dostać schodząc betonowymi schodami, a druga zwana Kuchnią w swoim niebywałym wyposażeniu posiada niedużą wnękę zwaną Kominkiem Łokietka. Z jaskinią wiąże się legenda o Królu Władysławie Łokietku, który na 6 tygodni schronił się w niej po ucieczce z Krakowa przed wojskami czeskiego Króla Wacława II. Życie uratowała mu natomiast pająk, który otwór jaskini zasłonił pajęczyną i wprowadził w ten sposób w błąd ścigające Łokietka wojska. Pamiątką po tym wydarzeniu jest zarówno nazw jaskini i jaj komór, jak również zamykająca wejście brama w kształcie pajęczej sieci.

Jaskinia Nietoperzowa (454 m długości i 55,1 m deniwelacji)

Jaskinia Nietoperzowa znajduje się w gminie Jerzmanowice-Przeginia, a jej nazwa pochodzi od znalezionych szczątków kopalnych i współcześnie żyjących nietoperzy. Wyróżnia się ona wśród innych jaskiń na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, ponieważ jest jednym z największych siedlisk tych ssaków. Jaskinia ta powstała w wapieniach z okresu jury na spękaniach cisowych, a na jej ścianach znajdują się kotły wirowe, wżery i kanały kresowe, świadczące o podziemnym przepływie wód. W jej wnętrzu podziwiać można wiele niespotykanych i zarazem fantazyjnych form, z których warto wyróżnić: Grzbiet Jaszczurki, Kręgosłup Dinozaura, Ser Szwajcarski. ambony, żebra krasowe oraz stalagmity. Największe wrażenie wywołuje natomiast znajdujący się w początkowej części jaskini Wodospad Naciekowy z kropielnicą. Przeprowadzając badania, natrafiono na kości i zęby zwierzęce, głównie  niedźwiedzia jaskiniowego (4000 kłów), jak również m.in. lwa jaskiniowego, żubra pierwotnego, nosorożca włochatego, renifera i mamuta.

Jaskinia Wierzchowska Górna (ok. 975 m długości i 25 m głębokości)

Jaskinia Wierzchowska Górna znajduje się na zboczu górnej części Doliny Kluczwody w miejscowości Wierzchowie. Powstała ona na wapieniach górnojurajskich i stanowi przykład podziemnej formy krasowej. Jaskinia ta ma złożony system korytarzy o długości 975 m oraz komór. Prowadzi przez nią wytyczona trasa wiodąca, która ciągnie się przez kręty Przesmyk Długi, Salę z Kotłami i Hoteli do komory jaskiniowej zwanej Salą Balową, a następnie do Sali Człowieka Pierwotnego. Znajduje się tu również, należąca do największych na Jurze, Hala Wielka Dolna, której przedłużeniem jest Jama Hieny (makieta). Badania jaskini jako pierwszy prowadził Jan Zawisza, który odnalazł w niej ślady paleniska oraz narzędzi kamiennych i kościany. Podczas kolejnych wykopów odnaleziono również liczne szczątki zwierząt m.in. niedźwiedzia jaskiniowego, lwa, renifera i hieny jaskiniowej. W okresie wiosennym i jesienno-zimowym na terenie jaskini można z kolei spotkać nietoperze zwane  podkowcami małymi oraz jadowite pająki – Meta Menardi – sieciarze jaskiniowe.  Jaskinia Wierzchowska Górna jest najdłuższą przystosowaną do zwiedzania jaskinią w Polsce, a w jej korytarzach umieszczono gipsowe makiety zwierząt i ludzi pierwotnych.